معرفی رشته مهندسی نساجی

انسان ها از ابتدا برای تهیه کردن لباس و پوشاک برای مقابله با سرما و گرما صنعت نساجی را ابداع کردند. سپس با استفاده از همین صنعت زیر انداز و رو انداز را نیز تهیه کردند و در حال حاضر انواع پوشاک و فرش و موکت به یاری همین صنعت تولید می شود. همچنین برای ساخت ترمز ماشین، شریان‌های مصنوعی، زیر روی جاده ها، هواپیماها و سایت های فضایی به صنعت نساجی نیاز داریم.

مثلا 50% قلب مصنوعی از الیاف نساجی ساخته شده است و حتی 75% استحکام تایرها از این نوع صنایع است و در جاده‌سازی هم قبل از این که آسفالت بریزند،‌ منسوجات ویژه‌ای را روی سطح جاده می‌خوابانند که عمر جاده‌ها را زیاد می کند. پس بخاطر این همه کاربرد، نمی شود این حرفه را به  روش قدیمی استاد و شاگردی آموخت و به تربیت متخصصین و تحصیلات دانشگاهی احتیاج است.

ماهیت

نساجی مسئولیت تهیه و تولید انواع منسوجات از جمله پوشاک و کف‌پوش ها مثل فرش و موکت و منسوجات مورد استفاده در صنایع دیگر را بر عهده دارد. نساجی بخش های مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به کارخانه‌های ریسندگی (تولید نخ های مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه)، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانه‌های تکمیل کننده این کالاها مثل رنگرزی و چاپ و کارخانه‌های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی‌پروپیلن اشاره کرد. پس مهندسی نساجی رشته‌ای است که دانش و توانایی لازم را برای اداره بخشهای مختلف این صنعت به دانشجویان می‌دهد.

توانایی های فارغ التحصیلان

1) کسب توانایی بهره‌برداری از واحدهای تولیدی صنایع ریسندگی، بافندگی، تریکو بافی، موکت، قالی‌بافی و کارخانجات تبدیل الیاف و سنتیک

2) حفاظت از امکانات موجود و بهره‌برداری در شرایط مناسب فنی و اقتصادی و رفع اشکالات و معایب

3) مطابقت دادن شرایط کیفی و کمی مواد اولیه با محصولات مورد تقاضا و برنامه‌ریزی تولید در صنایع مربوط از نظر کیفی و کمی

4) برنامه‌ریزی در ایجاد واحدهای تولیدی در رشته‌هایی که گفته شد

5) توانایی ساخت قطعات و ماشین‌آلات نساجی و مدرنیزه کردن ماشینهای قدیمی نساجی

فارغ‌التحصیلان این رشته تحت عنوان سرپرست خط تولید، مدیریت و نظارت در تولید و اداره کارخانه دارای نقش مهمی دارند. دروس این دوره شامل دروس نظری، عملی، آزمایشگاهی و کارگاهی است و همچنین 4 واحد کارآموزی است. بخاطر فعال بودن صنعت نساجی و تولید الیاف مصنوعی تعداد شاغلان و میزان سرمایه‌گذاری در این صنعت قابل توجه است. محل کار این افراد کارخانه‌های نساجی و تولید الیاف و مواد شیمیایی است.

گرایش‌ تکنولوژی‌ نساجی

‌ هدف اصلی این گرایش تربیت افراد متخصص برای بهره‌برداری از صنایع نساجی در تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روش های تهیه سایر منسوجات نساجی است که مصارف فنی، صنعتی، مخابراتی و غیره دارند. به همین منظور دانشجو با شیوه‌های تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روش های تهیه سایر منسوجات نساجی که مصارف فنی، صنعتی و مخابراتی دارد، آشنا می‌شود. تکنولوژی نساجی عملیات فیزیکی و مکانیکی زیادی را در بر دارد. یعنی در الیاف به کمک ماشین‌آلات در کنار هم قرار می گیرندو طی فرآیندهایی به نخ تبدیل می شوند و بعد به انواع پارچه تبدیل می‌شود.

دانشجوی این رشته نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را می آموزد و همچنین با طراحی ماشین‌آلات نساجی و قطعات مختلف آنها آشنا می شود. این افراد با شیوه‌های ریسندگی نخ ها، مقدمات بافندگی و فن بافندگی آشنا می‌شوند و برای شناخت دستگاه های نساجی دروس هایی مرتبط با علم مکانیک را می خوانند.

درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل

دروس‌ مشترک‌ در‌ گرایش‌های‌ مختلف‌ مهندسی‌ نساجی

ریاضی‌ عمومی‌

فیزیک‌ عمومی‌

شیمی‌ عمومی‌

برنامه‌نویسی‌ کامپیوتر

معادلات‌ دیفرانسیل‌

آمار و احتمالات‌ مهندسی‌

محاسبات عددی.

دروس‌ تخصصی‌ گرایش‌ تکنولوژی‌ نساجی

کارگاه‌ جوشکاری‌

اصول‌ ساختمانی‌ مواد پلیمری‌

استاتیک‌

نقشه‌کشی‌ صنعتی‌

ترمودینامیک‌ عمومی‌

کارگاه‌ ماشین‌ابزار

علوم‌ الیاف‌

مقاومت‌ مصالح‌

دینامیک‌ عمومی‌

کارگاه‌ ریخته‌گری‌

فیزیک‌ الیاف‌

بافندگی‌ حلقوی‌

ریسندگی‌

طراحی‌ماشین‌

مبانی‌ مهندسی‌ برق‌

کفپوش‌های‌ ماشینی‌

مقدمات‌ بافندگی‌

ریسندگی‌ نخ‌های‌ یکسره‌

تکنیک‌ بافت‌ پارچه‌

ریسندگی‌ الیاف‌ بلند

کارگاه‌ ریسندگی‌ الیاف‌ بلند

ریسندگی‌ مدرن‌

کنترل‌ کیفیت‌ آماری‌

تجزیه‌ فنی‌ بافت‌ پارچه‌

طرح‌ و محاسبه‌ کارخانه‌

رنگرزی‌

چاپ‌ و تکمیل‌

گرایش‌ شیمی‌ نساجی‌ و علوم‌ الیاف

هدفی که این گرایش دنبال می‌کند استفاده از مواد شیمیایی و تکنولوژی مربوط به آنها می باشد. در این علم دانشجویان با طرز تهیه الیاف و طریقه کاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا می شوند و در زمینه تولید الیاف، خواص الیاف، مواد رنگزا، خصوصیات مواد رنگزا، مواد تکمیلی و نحوه تکمیل مواد نساجی مطالعه می‌کند.

گرایش شیمی نساجی مربوط به عملیات شیمیایی صنعت نساجی است. مثلا تولید الیاف، رنگرزی و یا عملیات تکمیلی که روی انواع منسوجات از جمله نخ، پارچه و ... انجام می‌شود تا کالای نهایی آماده شود و مورد مصرف قرار گیرد. در این گرایش طرز استفاده صحیح از ماده‌های شیمیایی در صنایع نساجی بررسی می‌شود و درس های اصلی به این صورت است که با شیمی شروع می شود و همزمان دروس مربوط به فرآیندهای شکل‌گیری منسوجات هم مطالعه می شود. 

دروس‌ تخصصی‌ گرایش‌ نساجی‌ و علوم‌ الیاف

نقشه‌کشی‌ صنعتی‌

ترمودینامیک‌ کاربردی‌

استاتیک‌ و مقاومت‌ مصالح‌

شیمی‌ پلیمر

کارگاه‌ جوشکاری‌

شیمی‌ تجزیه‌

علوم‌ الیاف‌

مبانی‌ مهندسی‌ برق‌

کارگاه‌ ماشین‌ابزار

اصول‌ مهندسی‌ شیمی‌

مکانیک‌ سیالات‌

آزمایشگاه‌ شناسائی‌ الیاف‌ و مواد نساجی‌

کاربرد ریاضیات‌ در مهندسی‌ شیمی‌

تکمیل‌ کالای‌ نساجی‌

ساختمان‌ فیزیکی‌ الیاف‌

رنگرزی‌ الیاف‌ طبیعی‌

منسوجات‌ بی‌بافت‌

اصول‌ شیمی‌ رنگ‌ و مواد واسطه‌

رنگرزی‌ الیاف‌ مصنوعی‌

شیمی‌ الیاف‌ طبیعی‌

فیزیک‌ الیاف‌

مبانی‌ برق‌ و الکترونیک‌

اصول‌ تکنولوژی‌ رنگ‌

تکنیک‌های‌ رنگرزی‌ چاپ‌ و تکمیل‌

تکسچرایزینگ‌

تکنولوژی‌ تولید الیاف‌

آزمایشگاه‌ کنترل‌ کیفیت‌ کالای‌ تکمیل‌شده‌

گرایش‌ پوشاک

در حال حاضر قسمت پوشاک صنعت نساجی به سمتی می‌رود که واحدهای بزرگ صنعتی را تولید کند اما نیروی کار متخصص در این زمینه ها وجود ندارد و بیشتر کسانی که می‌خواهند نیرو جذب کنند افراد فارغ التحصیل از گرایش های دیگر را استخدام میکنند و برای آنها یک دوره آموزشی می‌گذارند و آن ها را برای کار در صنایع پوشاک آماده می‌کنند.  ولی متاسفانه این افراد نمی توانند نیازهای صنعت پوشاک را برآورده کنند، مثلاً یک طراح لباس بیشتر می تواند برای مدل طراحی لباس که آموزش دیده است کمک کند در صورتی که در اشل صنعتی طراحی لباس اولین مرحله کار است و در مرحله دوم باید یک متخصص باشد که بتواند طراحی یک خط پوشاک را ارائه بدهد. مثلا در یک واحد خیاطی، الگوی قطعات پیراهن مردانه را که در حدود 10 تا 15 عدد است، با شابلون در می‌آورند و بر روی پارچه برش می‌زنند و آن ها را به هم وصل می‌کنند. ولی در اشل صنعتی که در یک روز 1000 تا 2000 دست لباس آماده می‌شود، نیاز به یک مهندس نساجی گرایش پوشاک است که خط تولید طراحی کند و نحوه دوخت و اتصال قطعات را تعیین کند.

مهندس نساجی باید طریقه زمان‌بندی و طراحی خط تولید را طوری انجام دهد که اگر برش و چرخ یک قطعه 20 ثانیه طول بکشد و قطعه‌ای دیگر 3 دقیقه، دستگاهی که زمان کمتر داشت، بیکار نماند. اهمیت زمان وقتی خودش را نشان می دهد که بدانیم با توجه به طرح و مدل یک لباس، طراحی خط تولید فرق می‌کند. مثلا اگر شلوار جین معمولی 15 قطعه داشته باشد،و شلوار جین تزئینی 50 قطعه؛ قطعاتی که زمان دوخت آنها متفاوت است زمان متفاوت دارند.

مهندس نساجی گرایش پوشاک تعداد دستگاه‌های موجود برای دوخت هر قطعه را هم مشخص میکنند تا کارخانه از هر دستگاه حداکثر استفاده را بکند. مسأله لایه‌چینی یکی دیگر از موارد قابل ذکر است که برای توصیفش میتوان گفت که در کارخانه برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه، قطعات هر دست لباس را جدا برش نمی‌دهند، بلکه برای هر قطعه 50 یا 70 لایه می‌چینند و بعد الگو را گذاشته و برش می‌دهند. لایه‌چینی باید با توجه به جنس پارچه انجام شود. 

دروس اصلی و تخصصی گرایش پوشاک

شیمی آلی

نقشه‌کشی صنعتی

ریاضیات مهندسی

انواع پارچه

مبانی مهندسی برق

فیزیک الیاف

تکنولوژی نساجی

تکنیک و تجزیه فنی بافت

مکاترونیک

تکمیل کالای نساجی

فرآیندهای رنگرزی و چاپ

کنترل کیفیت آماری

کنترل کیفیت پوشاک

کاربرد کامپیوتر در پوشاک

اصول حسابداری و هزینه‌یابی

کنترل رنگ در پوشاک

صنعت پوشاک در جهان

مکانیک ساختمانی نخ و پارچه

اصول طراحی پوشاک

کارگاه اصول طراحی پوشاک

اصول برش و دوخت

مدیریت تولید پوشاک

طرح و محاسبه کارخانه پوشاک

تکنولوژی دوزندگی

ایجاد مشاغل کوچک

دینامیک پارچه - ماشین

منسوجات بی‌بافت

تاریخ لباس در ایران

قوانین کار و روابط صنعتی

توانایی‌های‌ لازم‌

افرادی که در این رشته می خواهند ادامه تحصیل دهند باید پایه ریاضی آنها قوی باشد که بتوانند مشکلاتی که به علت تجزیه و تحلیل به وجود می‌آید و محاسبات نیاز دارد را انجام دهند. این افراد همینطور باید به کارهای مدیریتی علاقه داشته باشند که بیشتر این افراد به مسئولیت مدیریت کارخانه نساجی و همچنین سالن تولید و کنترل کیفیت را برعهده میگیرند.

در گرایش‌ تکنولوژی‌ نساجی‌ دانشجو باید در دروس‌ فیزیک‌ و مکانیک‌ قوی‌ باشد. دانشجوی‌ گرایش‌ شیمی‌ نساجی‌ باید در درس‌ شیمی‌ قوی‌ باشد. فارغ‌التحصیل‌ این‌ رشته‌ باید توانایی‌ کار با نیروی‌ زیاد را داشته‌ باشد و به‌ کار با ماشین‌آلات‌ صنعتی‌ هم علاقه‌مند باشد. این افراد همچنین باید میانه ی خوبی با برنامه‌ریزی و فکر و منطق داشته باشند که بتوانند مشکلات ایجاد شده در کارخانه‌های نساجی را حل کنند و پیشنهادات جدیدی برای بهبود تولید و افزایش سودمندی کار بدهند. با تمام این تفاصیر همه فارغ‌التحصیلان رشته نساجی، مهندس نساجی موفقی نمی‌شوند. چون مهندس موفق کسی است که در دوره دانشجویی در کنار درس خواندن و امتحان دادن، با مسائل صنعت هم آشنا شود. این آشنایی با توجه به واحدهای کارآموزی محقق می شود.

رشته های مشابه

گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف ارتباطاتی با رشته مهندسی پلیمر و همچنین دیگر گرایش این رشته تکنولوژی نساجی دارد.

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر

امکان ادامه تحصیل در این رشته در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری وجود دارد.

بازار کار

بعد از صنعت نفت، صنعت نساجی از بزرگترین صنعت های کشور است که همیشه نیازمند مهندس متخصص در این زمینه هستیم که بتواند مسئولیت بخش فنی مدیریتی را عهده دار شود. بر خلاف بیشتر رشته‌های مهندسی، رشته مهندسی نساجی در دانشگاه‌های کمی تدریس می‌شود و به خاطر همین بازار کار این رشته خصوصاً در شهرستانها خوب و امیدوارکننده است زیرا بیشترین کارخانه ها در شهرستان ها واقع شده اند.

مهندس نساجی می‌تواند در کارخانجات نساجی به عنوان مدیرعامل، رئیس کارخانه، مدیرتولید (مسئول سالن‌های مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل زیر نظر این مدیر کار می‌کنند)، مدیر بازرگانی (مسئول بازاریابی، مسئول فروش و مسئول تدارکات در این بخش فعالیت دارند)، مدیر مهندسی صنعتی (مسئولان آزمایشگاه های مختلف و کارشناسان کنترل کیفیت بخش های مختلف در این حیطه کاری فعالیت می‌کنند) و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طراحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشکالات پیش‌آمده در خط تولید، خرید ماشین‌آلات و بررسی افزایش انعطاف‌پذیری آنها) مشغول به کار شود و یا با بخش نساجی موسسه استاندارد، اداره نساجی و پوشاک وزارت صنایع، بخش نساجی وزارت کار (برای بررسی مسائل کارگری، کم‌کردن ضایعات و افزایش تولید و بهره‌وری)، بخش نساجی وزارت دادگستری (برای تعیین قیمت کارخانجات ورشکسته و برآورد کردن قیمت کالاهای نساجی)، سازمان پژوهش های علمی و صنعتی و مراکز تحقیقاتی مانند مرکز تحقیقات جهاد سازندگی ایفای نقش کند.

وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر

متاسفانه کسانی که در این رشته فارغ التحصیل می‌شوند دچار مشکلات هستند زیرا صنعت نساجی مثل خیلی از صنعت های کشور به خاطر بحران های مالی و ضعف مدیریتی تقریباً با رکود مواجه است. توجه کنید که صنعت نساجی به خاطر تنوع زیاد، جذب گسترده‌ای دارد. یعنی صنعت از یک طرف شامل صنایع تولید، آماده سازی الیاف طبیعی و مصنوعی است و از طرف دیگر شامل سیستم‌های مختلف تولید نخ و پارچه و کفپوش ها، فرش های ماشینی و انواع موکت ها است و در نهایت باید به کارخانه‌های رنگرزی و چاپ اشاره کنیم که فارغ التحصیلان مهندسی نساجی می توانند در این موارد جذب شوند.

پیش‌بینی وضعیت آینده رشته در ایران

کارخانه های تولید منسوجات در حال حاضر با رکود مواجه اند و تمایل به جذب نیروی متخصص وجود ندارد و همین رکود می‌تواند آینده روشن برای فارغ التحصیلان این رشته نوید دهد چون اگر رکود ادامه داشته باشد صنعت داخلی توان رقابت با محصولات خارجی را از دست می دهد و باید برای ادامه دادن به کار خود نیروهای متخصص داخلی را تربیت کنند که بتوانند کیفیت کالاها را بالا ببرند و قیمت کالاها هم کاهش پیدا کند. یعنی بازار کار مهندسی نساجی داغ خواهد شد. در حال حاضر تعدادی از کارخانه‌ها بویژه کارخانه‌های خصوصی از مهندسین نساجی بخوبی استفاده میکنند و از ماشین‌آلات پیشرفته‌ای هم برخوردارند و وضعیت خوبی دارند و کالاهایشان به خارج از کشور صادر می‌شود.

حقوق و درآمد

مهندس نساجی که در بخش های دولتی مشغول به کار می شود، مطابق با قانون مدیریت خدمات کشوری حقوق دریافت می کند. در بخش خصوصی شرایط حقوقی متفاوت است. میزان تجربه، تخصص و توانمندی مهندس نساجی و نوع قراردادی که با کارفرمای خود می بندد، تعیین کننده میزان حقوق و درآمد او می باشد. با توجه به این عوامل مهندسان نساجی در بخش خصوصی درآمدهای متفاوتی دارند. مهندس نساجی که رو به کارآفرینی و راه اندازی کسب و کار خود می آورد، علیرغم سختی های بسیار، درآمدش به میزان فعالیت و موفق شدن او در این حوزه وابسته است.